فرخنده: در یک عصر تاریک و بی‌صدا، وقتی که آزادی بیان در افغانستان در حال ناپدید شدن است، خبرنگاران این سرزمین همچنان در صف اول مبارزه با حقیقت قرار دارند. اما مبارزه‌ای که این روزها به هیچ وجه آسان نیست. گزارش سالانه مرکز خبرنگاران افغانستان، تصویری تیره و تار از وضعیت رسانه‌ها در کشور پس از بازگشت طالبان ارائه داده است؛ جایی که تهدیدات، بازداشت‌ها و حتی زندانی شدن خبرنگاران، نه تنها آزادی رسانه‌ها، بلکه زندگی حرفه‌ای آنان را به خطر انداخته است.
در گزارشی که اخیراً منتشر شد، مرکز خبرنگاران افغانستان از ثبت ۱۸۱ مورد نقض حقوق رسانه‌ها در سال ۲۰۲۴ خبر داده است. از این میان، ۱۳۰ مورد تهدید و ۵۱ مورد بازداشت خبرنگاران بوده است. گزارش‌گران بدون مرز نیز تاکید کرده‌اند که با روی کار آمدن طالبان، سرکوب رسانه‌ها و افزایش آزار و شکنجه خبرنگاران از یک طرف، و بستن رسانه‌ها از سوی دیگر، منجر به کاهش چشمگیر فضای آزاد رسانه‌ای در این کشور شده است.
با افزایش محدودیت‌ها و دستورهای سخت‌گیرانه طالبان، شرایط برای خبرنگاران روز به روز سخت‌تر شده است. طبق گزارش‌ها، ۱۸ رسانه در سال جاری بسته شده‌اند و از این میان، ۱۴ رسانه همچنان نتواسته‌اند به فعالیت‌های خود ادامه دهند. رسانه‌هایی که زمانی به عنوان منابع مهم اطلاعاتی و خبری برای مردم افغانستان شناخته می‌شدند، اکنون خاموش شده‌اند.
اما شاید بیش از همه، خبرنگاران زن در افغانستان هستند که با چالش‌های مضاعف روبرو شده‌اند. محدودیت‌های اعمال شده از سوی طالبان نه تنها دسترسی آنان به اطلاعات و منابع خبری را به شدت کاهش داده، بلکه امنیت جانی و حرفه‌ای آنان را نیز به خطر انداخته است. این شرایط به قدری دشوار بوده که بسیاری از خبرنگاران زن مجبور به ترک حرفه و حتی مهاجرت از کشور شده‌اند.
عاطفه سهرابی، خبرنگار و فعال حقوق زن افغان، یکی از این نمونه‌هاست. او که پیش از مهاجرت به آلمان در کابل خبرنگاری می‌کرد، در گفتگو با فرخنده نیوز به شرایط بحرانی خبرنگاران زن در افغانستان اشاره می‌کند. عاطفه می‌گوید که در زمان جمهوریت، خبرنگاران می‌توانستند با آزادی بیشتر در مسائل مختلف تحقیق کنند، اما اکنون با روی کار آمدن طالبان، خبرنگاران زن دیگر حتی قادر به شرکت در جلسات مطبوعاتی یا مصاحبه با مسئولان نیستند. عاطفه ادامه می‌دهد که بسیاری از زنان خبرنگار اکنون به دلیل تهدیدات امنیتی مجبور به ترک کار و خانه‌هایشان شده‌اند و مهاجرت به کشورهای دیگر تنها گزینه‌ای است که برای حفظ جانشان باقی مانده است.
عاطفه در حالی که یاد می‌کند از روزهای نخستین تحصیلش در کابل و علاقه‌اش به رشته ژورنالیسم، از چالش‌ها و تحولات شخصی‌اش در این مسیر می‌گوید. از انتخاب رشته خبرنگاری در برابر انتظار خانواده‌اش تا روزهای پرچالش کاری در رسانه‌های افغان. او همچنین درباره تحصیل و کارش در این حوزه تأکید می‌کند که رسانه‌ها و ارتباطات جمعی می‌توانند تأثیرات زیادی بر جامعه داشته باشند؛ تاثیری که هم‌اکنون در افغانستان با تهدیدات طالبان در حال ناپدید شدن است.
عاطفه سهرابی با اشاره به نقض گسترده حقوق خبرنگاران زن و مرد در افغانستان می‌گوید: “امروز رسانه‌ها در افغانستان دیگر نقش اصلی خود را ایفا نمی‌کنند. با ورود طالبان به قدرت، رسانه‌ها تحت فشار شدید قرار گرفته‌اند تا تنها صدای یک گروه خاص را پخش کنند. نه تنها خبرنگاران زن، بلکه مردان خبرنگار نیز در معرض تهدید و بازداشت قرار دارند.” او همچنین تاکید می‌کند که به دلیل فشارهای شدید، گزارش‌های منتشر شده دیگر هیچ‌گونه تطابقی با اصول حرفه‌ای و خبرنگاری ندارند و بیشتر به تبلیغات صرف تبدیل شده‌اند.
“در این میان، سوال بزرگتری مطرح است: آیا زنان افغان که در طول سال‌های گذشته با سختی‌های فراوان به جاده آزادی بیان گام نهاده‌اند، بار دیگر در سایه سنگین طالبان به خاموشی خواهند گرایید؟ پاسخ به این سوال، نیازمند زمان و فشارهای جهانی است. عاطفه در پیام پایانی خود می‌گوید: “دنیای امروز دنیای علم و تکنولوژی است، اما در افغانستان، ما به عصر بی‌سوادی برگشته‌ایم. اگر وضعیت فعلی ادامه یابد، نسل‌های آینده افغانستان از حق آموختن و آگاهی محروم خواهند شد.”
در شرایطی که آزادی بیان در افغانستان به شدیدترین محدودیت‌ها مواجه شده است، تنها امید خبرنگاران و فعالان حقوق بشر به حمایت‌های جهانی است. آنان می‌خواهند که صدای‌شان شنیده شود و جهان برای بازگشت حقوق ابتدایی‌شان به میدان آید.
گزارش: شکیلا گلستانی